Hazar Denizi’nde korkunç bir patlama gerçekleştiği bildirildi. Patlama sonrası Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) açıklamada bulundu.
Yüzölçümü 371.000 km² olan ve Güneydoğu Asya ile güneybatı Avrupa'da bulunan Hazar Denizi’nde büyük bir patlama meydana geldiği bildirildi. Yaşanan şiddetli patlamanın nedeni henüz bilinmiyor. Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) tarafından gelen açıklamada, bir kazanın olmadığını bildirilerek çalışmaların normal seyrinde sürdüğü bildirildi.
ÇALIŞMALAR NORMAL SEYRİNDE DEVAM EDİYOR’
Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) tarafından yapılan açıklamada Hazar Denizi’ndeki söz konusu patlamanın Ümid doğal gaz sahasından 10-12 kilometre uzaklıkta gerçekleştiği dile getirilerek ‘SOCAR’ın doğrudan kontrolü altındaki açık deniz platformları ve endüstriyel tesislerde herhangi bir kaza yaşanmadı ve çalışmalar normal seyrinde devam ediyor’ ifadeleri kullanıldı...
BAKANLIKTAN AÇIKLAMA: VOLKANİK PATLAMA OLABİLİR
Azerbaycan Ekoloji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve Cumhuriyet Sismoloji Hizmet Merkezi tarafından yapılan açıklamalarda, Hazar Denizi'nde meydana gelen patlamanın araştırıldığı ve patlamanın volkanik bir patlama olabileceği belirtildi.
'HİÇBİR GEMİDE PATLAMA OLMADIĞINI SÖYLEMEK İSTERİZ'
Azerbaycan Hazar Denizcilik Şirketi tarafından yapılan açıklamada, Hazar Denizi'ndeki patlamanın bir petrol tankerinde meydana geldiği iddiaları yalanlandı. Açıklamada "Sosyal medyada Hazar Denizi'ndeki olayı bir tankerin patlamasına bağlayanlar var. Bu tür bilgiler insanlarda kafa karışıklığına yol açtığı için Azerbaycan Hazar Denizcilik'e ait hiçbir gemide patlama olmadığını söylemek isteriz" ifadesine yer verildi.
'ÇAMUR VOLKANI PATLAMASININ BELİRTİLERİNE BENZİYOR'
Azerbaycan Milli İlimler Akademisi'ne (AMEA) bağlı Sismoloji Hizmet Merkezi Müdürü Kurban Yetirmişli yaptığı açıklamada, Hazar Denizi'ndeki patlamanın çamur volkanı patlaması belirtileri gösterdiğini ifade ederek, "Hazar Denizi'ndeki Sınır Birliklerine ait platformlarda, petrol kuyularında ve gemilerinde herhangi bir kaza meydana gelmedi. Bu bir çamur volkanının patlamasının belirtilerine benziyor. Hazar Denizi'nde birçok çamur volkanı var ve biri patladı. Patlama sonrası çıkan alev 20-30 saniye içinde söndü' ifadeleri kullanıldı.
HAZAR DENİZİ'NİN PATLAMA NEDENİ BELLİ OLDU!
Hazar Denizi'ndeki alevlerin çamur volkanı patlamasından kaynaklandığı açıklandı. Hazar Denizi'nde gece meydana gelen patlamanın çamur volkanından kaynaklandığı bildirildi.
Azerbaycan Devlet Petrol Şirketinin (SOCAR) açıklamasında, gece Bakü sahilinden de görülen alevlerin sebebinin araştırılması için olay yerinde bir ekibin inceleme yaptığı bildirildi. Metrelerce yükselen alevlerin Elet ile Neftçala arasında kıyıya tahmini 30 kilometre uzaklıkta olan Taşlı adada doğal şekilde yanan çamur volkanının patlamasından kaynaklandığı dile getirilen açıklamada, alevlerin sönmeye yakın olduğu bildirildi. Gelen açıklamada, petrol ve gaz yataklarında daha önce de çamur volkanlarının püskürtmesi sonucunda metan ve diğer yanıcı gazların çıktığı ve metreler boyunca alevlerin yükseldiği hatırlatıldı.
HAZAR DENİZİ NEREDEDİR?
Yaşanan patlama üzerine Hazar Denizi'nin nerede olduğu merak konusu oldu. Buna bağlı olarak batıda Kafkas ve güneyde Elburz sıradağları gibi Alp sistemine bağlı genç kıvrımlı dağlarla, doğuda Batı Türkistan ve kuzeyde Doğu Avrupa'nın eski temelden meydana gelen alçak plato düzlükleri arasında yer alan 518.000 km2 genişliğindeki bir çöküntü çukurunun (depresyon) tabanını işgal eder. Yüzölçümüne ait eski ve yeni veriler, 1930'dan sonra meydana gelen ve yaklaşık 60.000 km2'lik bir daralmaya sebep olan menfi seviye değişikliğinden dolayı farklıdır. Hazar'ın yüzölçümü eski verilere göre 438.000 km2, 1970'li yıllardan beri az çok istikrara kavuşmuş yeni seviyesine göre ise 371.790 km2'dir. Bu çok geniş alanından ve 189.600 km3'ü bulan büyük su hacminden dolayı Hazar'dan genellikle "deniz" olarak söz edilir.
Hazar, güneydeki Alp dağları kuşağı ile kuzeydeki eski platformlar arasında, üçüncü zamanın miyosen ve pliyosen devirlerinde batıda Panonya'dan doğuda Aral gölüne kadar uzanan acı sulu, çok geniş bir göldenizin zamanla daralması ve birbirinden ayrı havzalara ayrılması sonucunda meydana gelmiş bir kalıntı su kütlesidir. Bu jeolojik evrim sonunda Panonya ve Daçya havzaları, genç tortullarla dolu birer kara parçası haline geçerken eski geniş göldenizin Karadeniz ve Hazar kesimleri giderek derinleşmek suretiyle birer çanak oluşturmuş ve bugünkü görünümlerini kazanmışlardır. Bu iki havza arasındaki bağıntı, dördüncü zamanda Kafkaslar'ın kuzeyinde bazı dönemlerde yeniden kurulmuş ve aynı devirde zaman zaman şiddetlenen ve aslında günümüzde de devam eden düşey doğrultudaki tektonik hareketler neticesinde Karadeniz çanağı gibi Hazar çanağı da özellikle orta ve güney kesimlerinde giderek derinleşmiştir.
HAZAR KIYILARININ BAŞLICA ÖZELLİKLERİ
Jeolojik ve jeomorfolojik özelliklerini yakın bir jeolojik mâzideki bu süreçler sonucunda kazanan Hazar denizinin uzun ekseni kuzey-güney doğrultusundadır. Bu doğrultuda iki kıyısı arasında 1200 kilometrelik bir mesafe vardır. Genişliği ise 200-500 km. arasında değişir. Kıyılarının toplam uzunluğu 6400 kilometreyi bulur. Kıyıları genellikle alçaktır; Kafkaslar tarafında dağlar ancak birkaç yerde sahile kadar ulaşır. Özellikle bu kıyıların çeşitli seviyelerinde basamaklar halinde sıralanmış eski taraçalara rastlanır. Ural, Volga, Terek, Sulak, Samur ve Kura (Gür) nehirlerinin büyük bir hızla büyüyen deltaları Hazar kıyılarının başlıca özelliklerinden biridir.
Derinlik şartları ve deniz altı topografyası bakımından Hazar denizi birbirinden farklı üç kısma ayrılır. Mangışlak yarımadası ile Terek deltasının kuzeyinde, Doğu Avrupa platformu üzerinde yayılan kesiminde derinlik hiçbir yerde 20 metreyi geçmez; çoğu yerde ancak 2-3 m. kadardır. Apşeron ve Krasnovodsk yarımadaları arasında Apşeron eşiğinin kuzeyinde yer alan orta kısım, derinliği 800 metreyi bulan oval biçimli bir çanak görünümündedir. Hazar'ın en derin kısmı ise Apşeron deniz altı eşiğinin güneyinde Kafkaslar, Kopet dağı ve Elburz dağları ile kuşatılmış olan güney havzasıdır. Burada âzami derinlik 1000 m. dolayındadır (eski haritalara göre 975 m., yeni verilere göre 1025 m.). Hazar'ın doğu kıyılarında birçok sığ körfez (Kaydak, Sarıtaş, Krasnovodsk) vardır. Bu sığ deniz girintilerinden biri olan Karaboğaz Göl, uzayan kumlu kıyı okları ile esas su kütlesinden âdeta tamamen ayrılarak ancak çok dar bir boğazla irtibatta kalan, sığ ve seviyesi Hazar'ınkinden daha alçak birkaç gündür.
KUMLU VE KİLLİ MADDELER HAZAR'A BOŞALTILIR
Hazar denizinin hidrolojik havzası yaklaşık 3,5 milyon km2'lik çok geniş bir alanı kaplar. Denizin beslenmesinde başlıca rolü Volga oynar ve bir yılda havzaya gelen ortalama 350 km3 suyun 271 km3 kadarını yalnız başına bu nehir sağlar. Akarsular, aynı zamanda taşıdıkları büyük miktardaki kumlu ve killi maddeleri de Hazar'a boşaltırlar; sadece Volga, Terek ve Kura nehirlerinin getirdiği bu tür alüvyonların tutarı yılda 69 milyon tondur. Eklenen büyük su kütlesine rağmen şiddetli buharlaşmadan dolayı bu denizin seviyesi okyanuslarınkinden yaklaşık 28 m. aşağıdadır. Suyun bol geldiği ilkbahar sonları ile yaz başlarında seviye daha yüksek olur; ancak yine de mevsimlik değişiklikler birkaç desimetreyi, gelgit olayının yol açtığı oynamalar da birkaç santimetreyi aşmaz. Buna karşılık bir yıldan ötekine ortaya çıkan değişiklikler çok defa 1 metreyi geçer. Asırlık değişiklikler ise eski kayıtlardan ve tarihî belgelerden anlaşıldığına göre çok daha büyük ölçülerde gerçekleşmiştir. Genel olarak iklim değişmeleri hakkında da bir fikir veren bu konudaki araştırmaların sonuçları arasında bazı farklar bulunmakla beraber seviye, zamanımızdan 6000-4000 yıl önce bugüne göre 6 m. kadar yükselerek 22 metreye çıkmış ve bu yükselmeler sırasında, hatta daha sonraki tarihî devirlerde sular zaman zaman Uzboy vadisi ve Sarıkamış bataklığı vasıtasıyla Aral gölü ile birleşmiş, buna karşılık VII ve XI. yüzyıllarda seviyenin çok alçalması sebebiyle Aral ile irtibat kesilmiştir. 1929 ve 1957 yıllarında da önemli ölçüde alçalma meydana gelmiş ve seviye ancak 1970'ten itibaren tekrar yükselmeye başlayarak bugünkü ölçüsüne ulaşmıştır. Dördüncü zamanda, buzul ve ara buzul çağlarının iklim şartlarına bağlı olarak meydana gelen değişikliklerin çok daha büyük ölçülere eriştiği bilinmektedir. Bu dönemde Hazar sularının havzanın kuzeyindeki alçak düzlükleri tamamıyla örttüğü ve Maniç depresyonu üzerinden Karadeniz ile birleştiği suların yükselme safhaları ile suların orta ve güney havzalarına çekildiği safhalar birbiriyle birkaç defa münâvebe etmiştir.
Kuzeyden güneye 1200 kilometrelik bir mesafe boyunca farklı iklim alanlarında yer aldığı için Hazar denizinin yüzey sularının sıcaklığı çeşitli kesimlerinde farklı değerler gösterir. Yazın yüzey sularının sıcaklığı hemen hemen her yerde 24-25 °C arasındadır. Buna karşılık kışın suyun sıcaklığı güneyde 8-11 °C iken kuzey kesimlerde 3 dereceye kadar iner ve buradaki daha az tuzlu sularla kaplı olan sığ kıyılar donar. Sıcaklık derine doğru önce hızla azalır ve yüzeyden biraz aşağıdaki bir tabakadan sonra dibe kadar aynı değeri göstererek sabit kalır. Tuzluluk oranı orta kesimlerde binde 13'ü bulur; kuzeye, özellikle Volga ağzına doğru yaklaştıkça bu oran giderek azalır ve binde 10'un altına, hatta daha da aşağıya düşer. Buna karşılık çok şiddetli buharlaşmaya mâruz kalan Karaboğaz Göl lagününün sularında tuzluluk oranı binde 320 gibi çok yüksek bir değere erişir. Hazar suyunun kimyasal bileşimi de normal deniz suyundan farklıdır ve daha yüksek oranda kalsiyum karbonat, magnezyum karbonat, sodyum klorür ve çeşitli sülfatlar ihtiva eder. 700 metreden daha derin sular ise hidrojen sülfür (H2S) gazı ile zehirlendiğinden normal hayattan yoksun bir ortam oluşturur. Orta ve güney havzalarında genellikle saat ibresi hareketinin ters yönünde ilerleyen bir akıntı sistemi görülür. Batı kıyılarında genel akıntı Volga ağzından güneye, doğu kıyılarında ise kuzeye Mangışlak yarımadasına doğrudur. Bu ana akıntı sistemi içinde daha küçük bazı yerel akıntılar da bulunmaktadır. Ayrıca seviyesi daha alçak olan Karaboğaz Göl lagünü Hazar'dan gelen bir akıntı ile sürekli biçimde beslenir.
TARİH BOYUNCA TİCARET VE ULAŞIM AÇISINDAN OLMUŞTUR
Hazar denizi, Akdeniz ile Ege denizlerine göre bitki ve hayvan çeşitleri doğrultusunda fakir olmakla birlikte sayıları seksen kadar olan balık türlerinin neredeyseyarısı ekonomik değer taşıdığı için çevresindeki ülkelerin balıkçılığında çok önemli bir yere sahiptir. Havyarı ile ünlü mersin balığı, ringa, turna, tatlı su levreği ve çaça en çok avlanan balıklardır. Fakat son yarım yüzyıl içinde balık ürününde bir azalma görülmekte ve bunda bir yandan sulardaki seviye değişikliklerinin, bir yandan da kirlenme ile su altından petrol çıkarmak için yapılan sondajların etkili olduğu sanılmaktadır. Biyolojik zenginliği dışında Hazar denizi, çevre ve tabanındaki petrol-doğal gaz yatakları sebebiyle de çok büyük bir önem taşır. Apşeron yarımadası ve önündeki sığ deniz alanında işletilen yataklarla kuzey kıyılardaki 5-20 milyar ton arasında olduğu sanılan rezervler en değerli yeraltı zenginlikleridir; Karaboğaz Göl'den ise büyük miktarda sodyum sülfat elde edilir. Hazar denizi ulaşım açısından da önemli bir yere sahiptir ve üzerinde büyük miktarda petrol, kuru yük ve yolcu taşımacılığı yapılmaktadır. Bakü, Mahaçkale, Krasnovodsk ve Benderenzeli en işlek limanlardır.
Hazar denizi, tarih boyunca ticaret ve ulaşım coğrafyası açısından önemli bir rol oynamıştır. Milâttan önce VIII-VI. yüzyıllarda Karadeniz'de ticaret kolonileri kuran Yunanlılar, buradan Rion ve Kura ırmaklarının vadilerini takip ederek Hazar denizine, gemilerle bu denizi aştıktan sonra da Hindistan'a kadar varan yollar sayesinde geniş alanları içine alan ticaret faaliyetinde bulunmuşlardır. Bu yoldan daha kuzeyde de Azak denizi-Maniç ırmağı depresyonu-Hazar denizi güzergâhını takip eden başka bir yol daha vardı. XII. yüzyılda Bizans'ın izniyle Karadeniz'e geçen Venedikliler'le Cenevizler de Hazar denizi yolunu ticaret amacıyla kullandılar.
Osmanlı-Safevî savaşları sırasında Osmanlılar Azak-Don ırmağı-İdil (Volga) ırmağı üzerinden Hazar'a çıkmaya teşebbüs etmiş, savaş dışında da II. Selim zamanında (1566-1574) ticaret amacıyla Karadeniz ile Hazar'ı bir kanalla birleştirme fikrini geliştirmişlerdi. Hazar'ın ulaştırma ve ticaret bakımından taşıdığı önem, Ümitburnu yolunun keşfedilerek Hindistan'a aktarma yapmaya gerek kalmaksızın yalnız denizden gidilmeye başlanması üzerine azalmıştır. Ancak II. Dünya Savaşı sırasında tekrar yoğun nakliyat faaliyetlerinin ortaya çıktığı görülür. Bu durum bölgenin eskiye nazaran daha önemli hale gelmesine yol açtı. Yapılan taşımacılıkta trafik daha çok Bakü ve Krasnovodsk limanları arasında işliyor, batıdan doğuya, yani Kafkasya'dan Orta Asya'ya petrol ürünleriyle kereste, doğudan batıya taş blokları, pamuk ve tuz gönderiliyordu.
